*Foto grafkelder

*Portret van Leon Herckenrath, 1836 (schilder J.W. Pieneman, foto Ron Nieuwenhuizen)

Op zaterdag 12 september, Open Monumentendag, was het ook dit jaar weer mogelijk een kijkje te nemen bij de grafkelder van de familie Herckenrath in de Grote Geest in Monster. Leden van de Historische Vereniging Monster – Ter Heijde waren zoals vanouds aanwezig om het een en ander te vertellen over de geschiedenis van deze familie en om vragen van bezoekers te beantwoorden. Ook waren nabij de grafkelder op een zevental panelen een kleine tentoonstelling ingericht. Om te kunnen voldoen aan de RIVM-richtlijnen was de openstelling dit jaar op een andere wijze georganiseerd dan eerdere jaren. Door het eerder dit jaar verschenen boekenweekgeschenk "Leon en Juliette" van Annejet van der Zijl is het verhaal van de familie Herckenrath bij een groot publiek bekend geworden en dit resulteerde in veel extra bezoekers ten opzichte van vorige jaren. Bijzonder was ook de aanwezigheid en belangstelling van nazaten van de familie Herckenrath op deze dag.

Het bakstenen gebouw is gesticht in het jaar 1847. Het is een particuliere begraafplaats, die destijds als kelder in het duingebied van De Geest is aangelegd. In de kelder bevinden zich veertien kisten met de stoffelijke resten van elf volwassen personen en drie kleine kinderen. De laatste bijzetting heeft plaatsgevonden in het jaar 1906.

Gerardus Herckenrath en zijn vrouw Alida Milius vestigden zich in 1790 in het naburige Poeldijk. Ze woonden vanaf 1801 op de buitenplaats Geerbron aan de Herenstraat in Monster. De stichter van de begraafplaats is zoon Leon Herckenrath. Leon vertrok op 18-jarige leeftijd naar het zuiden van de Verenigde Staten om er zijn geluk te beproeven. Hij stichtte er een gezin met Juliette McCormick de Magnan, een onvrije vrouw van gemengd bloed. Door de oplopende raciale spanningen voelde hij zich genoodzaakt in 1835 met zijn gezin terug te keren naar Nederland. Annejet van der Zijl heeft het intrigerende liefdesverhaal van Leon & Juliette landelijke bekendheid gegeven in het boekenweekgeschenk van 2020.

Leon werd in 1847 benoemd tot burgemeester van Monster, een ambt dat hij vervulde tot 1854. Nadien was hij nog zeven jaar lang actief als lid van de gemeenteraad van Monster. Na zijn dood in 1861 werd hij bijgezet in het familiegraf. Zijn vrouw was hem in 1856 voorgegaan. Van hun kinderen zijn er zeven bijgezet in het familiegraf. Ook een oom is er begraven. Dat was oom Frans Herckenrath uit Venlo, een militair met een indrukwekkende carrière. Hij werd onderscheiden met de Militaire Willemsorde. Als enige buitenstaander rust de kinderverzorgster van de familie in de grafkelder, op wie men bijzonder gesteld was. Haar naam was Zuiderwijk.

Rond 1980 hebben nazaten van Leon Herckenrath afstand gedaan van hun rechten op de particuliere grafkelder ten behoeve van de voormalige gemeente Monster. Deze heeft de grafkelder vervolgens laten restaureren.

Publieksbord op de Slaperdijk

Op de Slaperdijk tussen Monster en Ter Heijde is op 1 juli een publieksbord geplaatst met aan weerszijden een grote afbeelding uit de Tweede Wereldoorlog. Aanleiding is het feit dat dit jaar 75 jaar Vrijheid wordt gevierd. Ook in een aantal andere Westlandse dorpen zijn dergelijke borden geplaatst. Het project is een initiatief van Jan-Willem van den Beukel. Aan het bord in Ter Heijde, dat is onthuld door wethouder Cobie Gardien, is medewerking verleend door de Historische Vereniging Monster – Ter Heijde (www.hvmonsterterheijde.nl). De borden blijven de hele zomer staan.

Foto 1 laat zien wat er restte van Ter Heijde na de afbraak in 1943. Foto 2 toont het Nederlandse jachtvliegtuig dat op 10 mei 1940 een noodlanding maakte bij de Monsterse molen.

Afbraak Ter Heijde

Ter Heijde was in het begin van de 20^ste eeuw een vervallen dorp. Op initiatief van de jonge en daadkrachtige burgemeester Kampschöer werd eind jaren twintig een plan gemaakt om het dorp te saneren. Het grootste deel van het dorp werd afgebroken. De oude huizen werden vervangen door nieuwbouw en er kwam riolering en bestrating.

Dit nieuwe Ter Heijde heeft niet lang mogen bestaan, want als onderdeel van de aanleg van de Atlantikwall is Ter Heijde in 1943 door de Duitse bezetter ontruimd en afgebroken, op de kerk en café De Sport na. 509 inwoners werden elders ondergebracht. Verreweg de meeste mensen kwamen terecht in Monster en Poeldijk maar 26 ook elders. In 1944 werd ook de Heijdseweg ontruimd en gesloopt. Daar woonden 486 personen. De bekende Jeroen Voois heeft in die tijd in een schrift bijgehouden welke inwoners van Ter Heijde waarheen werden geëvacueerd. Zelf kwam hij met zijn vishandel terecht in de Varenstraat bij de Monsterse molen achter de winkel van melkhandel Swank.

De kerk is op laatste moment gered door de inspanning van burgemeester Kampschöer. Ook het 17^e-eeuwse gasthuis mocht blijven staan, maar dat is uiteindelijk toch afgebroken vanwege de slechte staat, waarin het verkeerde. Alleen de oude gevelsteen is  bewaard gebleven en is tegenwoordig nog te zien in de ingang van verpleeghuis Duinhof. De Joodse gezondheidskolonie, waar de Duitsers zich vanaf juni 1940 in hadden gevestigd, is ook afgebroken. De kerk werd door de Duitsers gebruikt als opslag en als stal voor de legerpaarden. Na de oorlog was de kerk in vervallen staat en waren veel ramen gesneuveld.

Na de oorlog heeft het tot na 1950 geduurd voordat Ter Heijde was herbouwd en de inwoners naar hun dorp konden terugkeren. Er is toen nog discussie geweest over de vraag of de kerk zou worden gerestaureerd of dat hij maar beter kon worden afgebroken. Uiteindelijk is besloten tot restauratie met aanbouw van een nieuw gedeelte. Belangrijk argument om voor restauratie in plaats van afbraak te kiezen, was dat voor restauratie een subsidie kon worden verkregen van het Rijk, waardoor dit een stuk goedkoper uitviel.

Vliegtuigwrak bij de Monsterse molen

Het gaat om een Fokker D.XXI jachtvliegtuig met registratienummer 222. Het jachtvliegtuig was op 10 mei 1940 om 3.48 uur in de ochtend opgestegen vanaf vliegveld Ypenburg. De vlieger was  de 30-jarige 1^e luitenant Pierre Ruys de Perez. Boven het Westland werd hij aangevallen door de Luftwaffe. Door een defect aan de laadinrichting van de mitrailleurs heeft de piloot echter geen enkel schot kunnen lossen. Na beschieting kwam het toestel om 4.53 uur neer op de zgn. molenwei in Monster, dat is de plek tussen de Rijnweg en de Haagweg waar nu het benzinestation staat.

De piloot was bij de beschieting gewond geraakte aan zijn arm. Na de capitulatie kwam hij in het verzet terecht. In 1941 probeerde de adellijke Ruys de Perez met twee anderen naar Engeland te ontsnappen in een 5 meter lange houten motorboot. Deze poging mislukte. Hij ging opnieuw in het verzet en werd verschillende keren opgepakt. Hij heeft onder meer gevangen gezeten in het ‘Oranjehotel’ in Scheveningen. Op 15 augustus 1942 is hij vanuit de gevangenis aan de Weteringschans in Amsterdam naar de duinen van Bloemendaal gebracht en gefusilleerd.

Hij is bijgezet in een graftombe op de algemene begraafplaats in Bloemendaal.

In Aerdenhout is er een laan naar hem vernoemd. De correspondentie die hij tijdens zijn gevangenschap in het Oranjehotel voerde met zijn vrouw wordt bewaard bij het NIOD.

Op 6 mei 1946 is hij postuum onderscheiden met het Vliegerkruis.

Het wrak heeft volgens de overlevering nog lange tijd dienst gedaan als speeltoestel voor kinderen en werd naderhand gesloopt door omwonenden. Op de op het publieksbord getoonde foto staan twee kinderen bij het toestel en zitten er twee in wat er over is gebleven van de cockpit. Aanvankelijk lag het toestel met de neus naar boven. Er is een foto waarop de huizen aan de Haagweg en de Molenweg te zien zijn. De locatie staat daardoor nauwkeurig vast. Op een andere foto poseren Duitse en Nederlandse militairen in uniform bij het wrak. Die foto moet vlak na de capitulatie zijn gemaakt.

Lezingenavond het Westland en Monster in oorlog en bevrijding op YouTube

Op 30 april jl. is op initiatief van dominee Tekelenburg van de Hervormde gemeente Monster via YouTube een lezingenavond georganiseerd vanuit de Grote kerk. Het thema was: het Westland en Monster in oorlog en bevrijding. Naast de dominee, de cameraman en de organist waren er twee sprekers in de kerk aanwezig. Frank de Klerk, secretaris van het Genootschap Oud-Westland sprak over collaboratie en verzet in het Westland. Leo van den Ende hield een lezing over Monster en Ter Heijde in de Tweede Wereldoorlog. Dit was een ingekorte versie van de lezing die in februari is gehouden in de bibliotheek in Monster. Omdat een herhaling van die laatste lezing er door de coronabeperkingen voorlopig niet inzit, was dit een uitstekende gelegenheid om op deze wijze toch aandacht te besteden aan het onderwerp.

De uitzending is te vinden op: https://www.youtube.com/watch?v=emUt6WHD0Bc

Belangstelling voor grafkelder Herckenrath

Dit voorjaar heeft Korrie Korevaart, vice-voorzitter van de Stichting voor Funerair Erfgoed Terebinth, per fiets vanuit haar woonplaats Leiden een bezoek gebracht aan de grafkelder van de familie Herckenrath in de Grote Geest in Monster. Zij heeft over de grafkelder een artikel geschreven voor het juninummer van hun tijdschrift Terebinth (pp. 16-17): Weer belangstelling voor grafkelder in Monster. De stichting zet zich in voor het behoud van monumentale begraafplaatsen en grafmonumenten. Zie voor meer informatie daarover hun website www.terebinth.nl. Directe aanleiding voor het bezoek van Korevaart aan de grafkelder was het uitkomen van het boekenweekgeschenk Leon & Juliette van Annejet van der Zijl. Leon Herckenrath en zijn vrouw Juliette zijn beiden bijgezet in de in 1847 gebouwde grafkelder, evenals 11 andere familieleden en mevrouw Zuiderwijk, de kinderverzorgster van de familie. Met toestemming van de auteur is het artikel overgenomen op de website van onze historische vereniging onder "publicaties".